Vlaamse Wacht

📘 De Vlaamse Wacht (1941–1944)

🏗️ Oprichting & Rekrutering (1941)

De Vlaamse Wacht werd in juni 1941 in Vlaanderen opgericht als een paramilitaire organisatie van Vlaamse vrijwilligers. Ze werd voorgesteld als een formatie met een zuiver militair karakter, tot stand gekomen op aandringen van het Verbond van Vlaamse Oudstrijders (VOS), met steun van het V.N.V. en onder toezicht van de Duitse militaire overheid. Doelen:

Het Belgische Rijkswachtkorps vervangen in Vlaanderen.
Een opvangstructuur bieden voor demobiliseerde oud-soldaten en krijgsgevangenen.

Werving verliep via lokale VOS-afdelingen. Vooral oud-militairen meldden zich aan: reserveofficieren, onderofficieren en gewone soldaten. Veel Vlaamse officieren werden uit Duitse krijgsgevangenschap vrijgelaten om toe te treden. Binnen korte tijd traden honderden oud-strijders toe.

✅ Voorwaarden tot toetreding (1941)

Duidelijke Vlaamse overtuiging.
Militair geoefend.
Lichamelijk geschikt (≥ 1,65 m, goede gezondheid).
Jonger dan 35 jaar.
Aanbeveling: lidmaatschap bij Vlaamse verenigingen (bv. VOS).

📖 Ideologische profilering (1942)

In Leiding (V.N.V.) werd de Vlaamse Wacht omschreven als:

Een zuiver militaire formatie van Vlaamse officieren onder de Wehrmacht.
Verbintenis van één jaar of voor de duur van de oorlog.
Status Wehrmachtsgefolge met bijhorende rechten en plichten.
Commando- en voertaal: Intern uitsluitend Nederlands; de staf gebruikte Duits in het contact met de Duitse instanties.
Apolitiek profiel (volgens VNV-kaders).

De Wacht moest een “staalhard wapen” vormen voor latere ordening, zonder rechtstreeks politiek optreden.

🧾 Eerste lichtingen

1e lichting op 3 juni 1941 (Kavalleriekazerne/Polygoon, Maria-ter-Heide); aanvankelijk VOS-lidmaatschap vereist. Meer dan 800 oud-gedienden boden zich aan.

Mei 1941 – eerste actieve officieren: Kapt.-Kmdt. Naets; Kapitein Jan Wambeke; Lt. Felix De Ron; Lt. Jan De Meulder; Lt. Marcel Ghijsen; Lt. Henri De Bruyne; Lt. N. Neyrinck; Onderluitenant. Frans Tack.
Later aangevuld: Kapt. Jef De Bruyne; Lt. Louwet; Lt. Lode Maris; Lt. Lode Van den Bergh; Lt. Michel Berghs; Lt. Wim Peeters; Onderlts. Alfons Peeters, Eugeen Arckens e.a.
2e lichting: 19 aug. 1941 (Maria-ter-Heide) — o.a. Lt. Jan Utten, Lt. Van de Perre uit krijgsgevangenenkampen.
3e lichting: 7/8 apr. 1942 (Maria-ter-Heide).
4e lichting: 20 apr. 1943 (Kontich, kazerne).

Vanaf 1942 liep de opleiding systematisch in de Kazerne van Kontich.

🏛️ Organisatorische opbouw

Hiërarchisch gekoppeld aan Duitse Landesschützen-Bataillons; Nederlands als commando- en voertaal.
Sterkte: ca. 12 kompanies (~2.209 man) in 1943 → ca. 16 kompanies (~2.604 man) in 1944.

Afdeling	Garnizoensstad	Kompanies	Bevelhebber
Verbindingsstaf	Brussel	—	Majoor Jan de Meulder
I	Gent	4 + opleidingskompanie	Majoor Felix de Ron
II	Antwerpen	6 + opleidingskompanie	Majoor Jef de Bruyne
III	Brugge	3	Majoor Jan Wambeke
IV	Brussel	3 (1 & 2 Spoorwegwacht, 3 Kanaalwacht)	Kapitein Henri de Bruyne
Getalsterkte: 1943 – 12 kompanies / 2.209 man • 1944 – 16 kompanies / 2.604 man Structuur per kompanie: 3 pelotons (Züge), elk met 4 groepen (Gruppe) van ca. 10 man.

🛡️ Taken & opdrachten

Bewaking van spoorwegen, bruggen, kanalen, strategische gebouwen en depots.
Samenwerking met de Feldgendarmerie (ordedienst, opsporingsgroepen).
Controle op arbeiders en naleving van Duitse verordeningen.
Vanaf juli 1944: eedsaflegging als Wehrmachtsangehörige (gelijkgestelde status).

⚔️ Status binnen de Wehrmacht (1941–1944)

De Vlaamse Wacht viel rechtstreeks onder de Wehrmacht; de status wijzigde tijdens de bezetting.

🟡 Wehrmachtsgefolge (1941–1944)

Aanhangsel van de Wehrmacht met specifieke rechten/plichten.
Volledig onderworpen aan de Duitse militaire wetgeving.
Geen formeel soldatenstatuut in deze fase.

🟢 Wehrmachtsangehörige (juni 1944)

In juni 1944 legden Wachters de eed op de Führer af (kader: Schutz der Angehörigen der Erneuerungsbewegungen im Spannungsfall).

1 juli 1944: 1.687 beëdigden (± 73%).
Gelijke rechten en plichten als Wehrmachtsoldaten.
Contract voorzag dat gevechtshandelingen formeel uitgesloten bleven.

🚫 Dienstweigering

Enkele Wachters weigerden de eed. Zij bleven in zwart uniform en deden wachtdiensten in Kaulille (Poederfabriek), onder leiding van twee beëdigde onderofficieren.

🏰 Opdracht & middelen

Samen met Landesschützen-Bataillons werd toezicht gehouden op openbare gebouwen, bruggen, wegen, spoorlijnen, kunstwerken en andere strategische infrastructuur.

🎽 Uniformen & Bewapening

Uniformontwikkeling

3 juni – 17 juli 1941: Belgische kaki-uniformen.
17 juli 1941 – 6 juni 1944: blauwe uniformen (geverfde Belgische uniformen).
Vanaf juni 1944: grijze Wehrmacht-uniformen met Vlaams leeuwenschild (tot september 1944).

Gevechts- en wachtuitrusting

Blauw uniform, Hollandse helm; geweer + bajonet, gasmasker, broodzak aan koppelriem.
Korte schop; beenkappen/beenstukken; zwarte laarzen; patroontassen.

🛡️ Embleem & kentekens

- Leeuwenschildje op veldmuts, kepie en linkerborstzakje.
- Dienstgraadkentekens naar Wehrmacht-model: zilveren balken op de kraagspiegels.
- Beginfase-uniformkeuze: donkerblauw als standaardkleur, later bijgestuurd.

Bewapening

- - Geweer: Hollands model 95 K 95(h) (Mannlicher meerlader) — lengte 950 mm; gewicht 3,25 kg; magazijn 5 patronen; kaliber 6,5 mm.
  - Spoorwegwacht: Hollandse kavaleriekarabijnen (kort type).
  - Bajonet: lemmet ca. 350 mm.
  - Pistool: Frans Mle 1935 A.
  - Licht machinegeweer (LMG): Hollands type met luchtkoeling; ca. 150 schoten/minuut.
  - Handgranaat: Duitse steelhandgranaat.

Voertuigen

Afdeling Gent beschikte over gepantserde M.G.-wagens op rupskettingen van het Franse leger (Renault).

🪪 Dienst- & identiteitsdocumenten

Schiessbuch — Schietboek

Leden droegen een Schiessbuch, uitsluitend opgesteld in het Duits.

Stamboekje (Soldbuch)

Het Soldbuch fungeerde als dienstbewijs met alle persoonlijke en dienstgegevens; het moest altijd bij de drager zijn (aanvankelijk in de linker bovenhoek van de jas).

🏋️ Opleiding

Rekrutenopleiding

Duur: zes weken.
Omscholing van Belgisch naar Duits commando.
Grondopleiding met en zonder geweer (dril, exercitie, wapengebruik).

Startfase Maria-ter-Heide (mei–juni 1941)

Vertaling van Duitse bevelen en omvorming van grondoefeningen & marsoefeningen naar Duits model binnen 8 dagen.
Marcheren: Duits leger in drie rotten; Belgisch leger in vier.

Dagindeling & pedagogie

Voormiddag (07:00–11:00): strakke Duitse dril.
Namiddag: sport en aanvullend onderricht.
Geestelijke scholing: bij de kompagnieschef.

⚡ Spanningen & doorstroming naar de Waffen-SS

Fricties tussen V.N.V.-kaders en SS/DeVlag-gezinden. SS-werving had beperkt succes, maar leidde tot individuele overstappen (o.a. Kapitein Utten, Lt. Marcel Elbers, Lt. Bertels – 1943; later nog enkele officieren; opleiding in Bad Tölz).

⚖️ Discipline & straf

Onderworpen aan het Duitse militaire strafrecht (MSiGB).
Vergrijpen (desertie, ongehoorzaamheid, “kameradendiefstal”, steun aan de vijand) kwamen voor Duitse krijgsraden.
Belgische rechtsmacht gold niet voor Wehrmachtsangehörige/-gefolge.

📅 Belangrijke data & evenementen

17 juli 1941 — Na de opleiding van de 1e lichting werden zes kompanies ingezet:
2 komp. Antwerpen (Fort Berchem, Sint-Joriskazerne), 2 komp. Gent (Sint-Pieterskazerne), 2 komp. Brugge (Groeningetehuis).
25 september 1942 — Ontvangst van VNV-leider Staf De Clercq in de Sint-Joriskazerne (Antwerpen).
Februari 1943 — Kompanies III. Afdeling (Brugge) kregen namen: Van Severen, Tollenaere, Staf De Clercq (plechtigheid met Dr. H. Elias; muziekkapel III).
3 april 1943 — Kunstfeest in de K.S.O. (Gent): koor I. Afdeling en muziekkapel III. Afdeling.
18 april 1943 — Brugge — Inter-Kompanie atletiekwedstrijd III. Afdeling
23 augustus 1943 — Brugge — Sportfeest: voetbal winst III. Afdeling
11 juli 1944 — Antwerpen — Guldensporenviering in zaal Dierentuin. Optocht met Germaanse SS, H.J.V., V.A.V.V. en Vlaamse Wacht (grijs Wehrmachtuniform, leeuwenschild). Eregasten: Ortskommandant & Ortsgruppenleiter AO Henning (N.S.D.A.P.).

💼 Dienstvoorwaarden & voordelen

Contract: bij Duitse militaire bevelhebber; dienstduur onbepaald; ontslag asymmetrisch.
Soldij: ± 50–70 fr/dag (rangafhankelijk); termijnaflossing; deel naar gezin.
Sociaal: kost & inwoon; uniform; ziekenkas/verzekering; verlof (±15 d/jaar); Wehrmacht-vervoerbewijzen.
Extra: (in uniform) tram/buurtspoor; Wehrmacht-homes en -cinema’s.

📚 Bibliografie & publicaties

Liederboek — De zingende Kompanie.
Maandblad — De Vlaamse Wacht (verantw. uitgever: Lt. Dujardin).