⚔️ Oorsprong & Opkomst
De Vlaamse Beweging kende sinds de 19e eeuw diepe interne verdeeldheid, onder meer tussen klerikalen en antiklerikalen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond het activisme, nauw verbonden met de frontbeweging van Vlaamse soldaten die zich verzetten tegen Franstalige overheersing in het leger.
Na de oorlog bleef eenheid uit. In 1933 richtte Staf De Clercq het Vlaams Nationaal Verbond (V.N.V.) op, met als doel een autoritaire Dietse staat te stichten die Vlaanderen en Nederland zou verenigen.
Het V.N.V. groeide snel, behaalde verkiezingssuccessen en profileerde zich als autoritair, anti-democratisch en pro-Duits.
💣 Vooroorlogse & Vroege Oorlogsactiviteiten
In de mobilisatiejaren 1939–1940 richtte het V.N.V. de geheime Militärische Organisation (M.O.) op voor spionage, propaganda en sabotage. Soldaten werden aangespoord om de neutraliteit te verspreiden en geen wapens op te nemen tegen Duitsland.
Toen Duitsland België in mei 1940 binnenviel, koos het V.N.V. openlijk voor collaboratie. Het dagblad Volk en Staat volgde een uitgesproken nationaalsocialistische lijn. V.N.V.-leden kregen sleutelposities in het Belgische bestuur.
📅 Grote Gebeurtenissen 1941–1944
| 📆 Datum | Gebeurtenis |
|---|---|
| 10 mei 1941 | Fusie tot eenheidsbeweging V.N.V.–Verdinaso–Rex Vlaanderen |
| 6 aug 1941 | Vertrek eerste Vlaams Legioen-contingent (405 man) naar Oostfront |
| 20 okt 1942 | Dood van Staf De Clercq |
| 30 okt 1942 | Dr. Hendrik Elias wordt leider van het V.N.V. |
| 1943 | Spanningen met DeVlag |
| 1943 | Werving voor het Oostfront wordt stopgezet |
| 1944 | Oprichting van Verweer; politieke ineenstorting na bevrijding |
🛠 Vrijwillige Samenwerking & Arbeidsinzet
Via intensieve propaganda zette het V.N.V. duizenden Vlamingen aan tot tewerkstelling in Duitsland. Deze inzet werd voorgesteld als een bijdrage aan de Duitse oorlogsinspanning en als middel om Vlaanderen een plaats te geven in het nieuwe Europa.
- 28 juni 1941 – 50.000 arbeiders vertrokken naar Duitsland.
- 28 mei 1942 – 300.000 Belgische arbeiders vertrokken naar de Duitse oorlogsindustrie.
🛡 Het Verweer
🔸 Oorsprong
In de herfst van 1942 werd het Verweercommando opgericht onder leiding van luitenant A. Verreydt. Het had als doel in geval van opstand of politieke omslag de orde te herstellen en de macht van het V.N.V. veilig te stellen.
🔸 Uitbouw tot Verweer (1944)
In 1944 werd het Verweercommando heropgericht als Verweer, een gecoördineerd samenwerkingsverband van alle pro-Nieuwe-Orde paramilitaire groepen in Vlaanderen. Het kreeg als opdracht:
- Bescherming van collaborerende structuren
- Bestrijding van verzetsacties
- Voorbereiding van een machtsgreep bij Duitse terugtocht
🔸 Samenstelling
| Eenheid / Organisatie | Type |
|---|---|
| Rijkswacht (loyale leden) | Politie |
| Politie | Politie |
| Vlaamse Wacht | Paramilitair |
| Militieformaties (Zwarte Brigade) | Partijmilitie |
| Vossen | Paramilitaire jeugd |
| V.A.V.V. | Arbeidersverdediging |
| Boerenwacht | Landelijke bewaking |
| Vlaams Legioen | Oostfront-veteranen |
| N.S.K.K. | Motor/transport |
| Wachtbrigade | Bewaking |
Het Verweer was in 1944 de meest directe poging van het V.N.V. om een machtsovername te verzekeren bij een Duitse terugtocht. Het gaf het V.N.V. voor het eerst een gestructureerde militaire arm naast zijn politieke apparaat.
🎓 Kaderschool te Wieze
De Kaderschool te Wieze werd opgericht om partijleiders en kaderleden van het V.N.V. te vormen. De opleiding combineerde ideologische scholing, politieke training en organisatorische vaardigheden om een loyaal en gedisciplineerd kader te creëren.
- ± 1500 cursisten in 65 scholen
- 300 instructeurs
- Streng internaat – geen contact met de buitenwereld toegestaan
- Specifieke trajecten voor gewestleiders, propagandisten, burgemeesters en schepenen
📅 Opleidingsprogramma 1943
| Periode | Opleiding |
|---|---|
| 3–7 juli | Sociale referenten |
| 10–17 juni | Gewestleiders |
| 17–24 juni | Propagandakader |
| 1–5 juli | Beheerders |
| 8–15 juli | Afdelingsleiders |
| 15–22 juli | Dienst Maatschappelijk Werk |
| 22–29 juli | Arrondissementsecretarissen, burgemeesters, schepenen |
🏛 Structuur, Leiding & Kader van het V.N.V.
🔸 Algemene opbouw
Het V.N.V. werkte volgens het Führerprinzip: absolute gehoorzaamheid aan de Leider.
De organisatie kende een strikte hiërarchie en was opgebouwd van nationale leiding tot de kleinste cellen.
| Niveau | Taken |
|---|---|
| Leider | Hoogste autoriteit, benoemt en ontslaat topkaders, vertegenwoordigt het V.N.V. als wetgevende macht. |
| Raad van Leiding | Adviseert over koers, propaganda, financiën; samengesteld uit topfiguren. |
| Algemene Raad | Uitvoerende macht; leden leggen eed van trouw af. |
| Algemeen Secretariaat | Bestuurt en voert leidersbesluiten uit. |
| Afdelingen | Inhoud, Vorming & Stijl, Propaganda, Organisatie, Financiën. |
| Hoofdafdelingen | Mannenorganisatie, Vrouwenorganisatie, Militie. |
🔸 Politieke indeling
Gouwen → Arrondissementen → Districten (afgeschaft 1943) →
Afdelingen → Kernen → Wijken → Blokken → Cellen
| Functie | Taken |
|---|---|
| Wijkleider | Contact met blokleiders, organiseren van propaganda. |
| Blokleider | Contact met leden, huisbezoeken, rapportage, innen lidgelden. |
| Celleider | Leidt de kleinste eenheid; vertrouwensstructuur voor informatie. |
🔸 Raad van Leiding – Enkele sleuteldata
Oktober 1940 – Onder Staf De Clercq
| Naam | Functie |
|---|---|
| Prof. Dr. Frans Daels | Lid Raad van Leiding |
| Edgard Delvo | Lid |
| Dr. Hendrik Elias | Lid |
| Jeroom Leuridan | Lid |
| Gerard Romsee | Lid |
| Raimond Tollenaere | Algemeen propagandaleider |
| Prof. Dr. Speleers | Lid |
| Ernest Van den Berghe | Algemeen secretaris |
Mei 1941 – Na fusie met Verdinaso en Rex
| Naam | Functie |
|---|---|
| Dr. Raimond Tollenaere | Algemeen propagandaleider |
| Ernest Van den Berghe | Algemeen secretaris |
| Dr. Raymond Speleers | Lid |
| Dr. Jan Timmermans | Lid |
| Edgar Delvo | Lid |
| Dr. Frans Daels | Lid |
November 1942 – Onder Dr. Elias
| Naam | Functie |
|---|---|
| Dr. Hendrik Elias | Algemeen Leider |
| Gerard Romsee | Minister van Binnenlandse Zaken |
| Ernest Van den Berghe | Nationaal Algemeen Secretaris |
| Dr. Jan Timmermans | Gouwleider van Antwerpen |
| Theo Brouns | Gouwleider van Limburg |
| Jeroom Leuridan | Gouwleider van West-Vlaanderen |
| Prof. Dr. Raymond Speleers | Gent |
🔸 Dienstleiders
| Dienst | Leider |
|---|---|
| Hoofd Personeel | J. L’Ecluse |
| Secretaris van de Leider | Dr. G. Struyck |
| Organisatie | Van de Moortele |
| Adjunct Algemeen Secretaris | Piet Wijndaele |
| Rechtwezen | Prof. Dr. Wilms |
| Financiën | J. De Kersmaecker |
| Economie | A. Van der Haegen |
| Sociale Zaken | R. Claeys |
| Cultuur | B. De Poortere |
| Landbouw | L. De Pauw |
| Bestuurspolitiek | Van Belle |
| Wallonië | De Bontridder |
| Techniek | J. Van Dingenen |
| Vorming | P. Vermeir |
| Oostfrontjongeren (V.O.J.O.) | Waternaux |
| N.S.K.K. | Ritz R. |
⚠️ Einde van het V.N.V.
In de zomer van 1944 werd het duidelijk dat Duitsland de oorlog zou verliezen. De geallieerde opmars en de toenemende verzetsactiviteiten in België leidden tot paniek binnen de collaborerende organisaties. Het Verweer werd nog ingezet voor ordehandhaving, maar kon de situatie niet meer keren.
Bij de bevrijding van België in september 1944 stortte het V.N.V. volledig in. De politieke leiding vluchtte naar Duitsland, terwijl vele kaderleden en militieleden werden
opgepakt.
Het dagblad Volk en Staat verscheen voor het laatst op 2 september 1944.
collaborerende, autoritaire Vlaamse staat in oorlogstijd.”
Na de oorlog werden de meeste leiders veroordeeld voor collaboratie. Het V.N.V. verdween uit het politieke landschap en bleef in de herinnering als de belangrijkste Vlaams-nationalistische collaboratiebeweging tijdens de Tweede Wereldoorlog.
