Hilaire Gravez – (Gijzegem, 8 april 1889 – Aalst, 1974)
Hilaire Gravez werd geboren in Gijzegem en groeide op in Hofstade. Tijdens zijn schooltijd aan het Sint-Jozefscollege in Aalst werd hij Vlaamsgezind, en aan de KU Leuven richtte hij de katholiek-Vlaamse studentenvereniging Amicitia mee op. Hij engageerde zich voor sociale rechtvaardigheid en de Vlaamse beweging.
Eerste Wereldoorlog
Gravez diende als legerarts aan het IJzerfront en werd tweemaal vermeld op het dagorder voor moedige inzet. Hij was medestichter van het Secretariaat der Katholieke Vlaamse Hoogstudenten (SKVH), Heldenhulde, en redacteur van het frontblaadje Uit ’t Land van Aelst. In 1918 werd hij wegens zijn activisme uit het leger verwijderd. Na de oorlog behaalde hij zijn doktersdiploma en zette zijn strijd voor Vlaamse gelijkheid voort.
Interbellum
Gravez werd een sleutelfiguur in het Vlaams-nationalisme. Hij was oprichter en leider van het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond (AVNJ), dat evolueerde richting Dietse en Germaans-georiënteerde jeugdvorming. Als senator voor het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1929–1932, 1936–1939) pleitte hij voor Vlaamse autonomie, betere zorg voor oud-strijders en sociale hervormingen. In 1938 werd hij uit het VNV gezet wegens zijn radicale koers en zijn wens om een onafhankelijke Dietse jeugdbeweging uit te bouwen.
Tweede Wereldoorlog – medische en politieke collaboratie
Tijdens de Duitse bezetting werd Gravez verantwoordelijk voor een lazaret voor vrouwen met geslachtsziekten in Aalst. Hij stond in nauw contact met de Kommandantur en trachtte via zijn medische positie hulp te bieden aan Aalstenaars en krijgsgevangenen. In 1941 schreef hij een kritisch rapport over de voedseltekorten. Hij zocht toenadering tot de SS-gelieerde DeVlag, waarin zijn echtgenote Magda Gravez-Haegens de leiding op zich nam van de vrouwenwerking.
Toen de geallieerden oprukten, vluchtte hij begin september 1944 met zijn vrouw naar Duitsland. Ze vestigden zich eerst in Hildesheim, daarna in Lüneburg, waar Gravez in een lokaal ziekenhuis en kraamkliniek werkte — formeel verboden, maar gelegitimeerd door de burgemeester via een “opeisingsbevel”.
Eind 1944 werd in Bad Pyrmont (Duitsland) een “Vlaamsche Landsleiding” gevormd onder leiding van Jef Van de Wiele (DeVlag), die een ballingschapregering voor Vlaanderen uitriep. Volgens sommige bronnen werd Gravez genoemd als Amtsleiter für Volksgesundheit (verantwoordelijk voor volksgezondheid), maar hij was niet actief in de kernvergaderingen in Bad Pyrmont of Aussig. Hij zou wel betrokken zijn geweest bij vergaderingen in Hildesheim en Soltau, maar zijn rol bleef beperkt.
Oostfront en Jeugdbataljon Langemarck (1945)
Vanaf eind 1944 meldden zich honderden jonge Vlamingen bij de 27. SS-Freiwilligen-Grenadier-Division Langemarck, waaronder het Jeugdbataljon Vlaanderen. Gravez zag dat de medische zorg ondermaats was en riep Vlaamse artsen en verplegers in Duitsland op zich aan te sluiten bij de medische dienst.
Vanaf eind januari 1945 werkte hij als rodekruisdokter in veldhospitalen in Soltau en Toppenstedt. Na de zelfmoord van de bataljonsarts dr. Weddling in maart 1945, werd Gravez diens opvolger en benoemd tot Oberarzt met de SS-rang van Obersturmführer.
In april 1945 trok het bataljon naar Prenzlau aan het Oostfront. Gravez verzorgde daar Vlaamse soldaten, Franse krijgsgevangenen en Deense SS’ers in een veldlazaret gevestigd in een oud kasteel. Voor zijn medische werk kreeg hij op 8 april 1945 het Kriegsverdienstkreuz 2e Klasse (Duitse verdiensteorde).
Krijgsgevangenschap en repatriëring
Eind april 1945 werd hij in Boitseburg door Russische troepen gevangen genomen. Hij droeg burgerkledij en werd gedeporteerd naar een kamp in Bromberg (Bydgoszcz, Polen). Over zijn latere vrijlating en terugkeer naar België is weinig bekend, maar hij werd na de oorlog vervolgd voor collaboratie. Zijn documenten van vóór 1945 werden grotendeels vernietigd tijdens de repressie.
Nalatenschap
Hilaire Gravez bleef na de oorlog uit de actieve politiek. Hij werd echter later binnen Vlaams-nationalistische kringen nog herinnerd als pionier van de Frontbeweging en ideoloog van het Diets denken. Hij overleed in Aalst in 1974. Zijn vrouw, Magda Gravez-Haegens, was tot haar dood in 1992 ook politiek actief in Aalst en binnen de vrouwenorganisaties van het VNV.
