Fabriekswacht – Vlaamse Wachtbrigade

🏭 OPRICHTING EN EVOLUTIE VAN DE FABRIEKSWACHT

📅 Oprichting

De Fabriekswacht werd opgericht op 1 mei 1941 door Christiaan Turcksin, in samenwerking met het Luftgaukommando België en Noord-Frankrijk. Turcksin verbond zich ertoe een bewakingseenheid te vormen die instond voor de bewaking van vliegvelden, fabrieken en depots van de Luftwaffe (de Duitse luchtmacht). In deze beginfase bestond de leiding volledig uit mensen onder Turcksin en werd het toezicht op de posten verzorgd door Duitse Luftwaffe onderofficieren. De eenheid droeg geen uniform en de leden werden als gewone arbeiders betaald via een werkcontract.

🔄 Evolutie naar Vlaamse Fabriekswacht (1942)

In 1942 kwam er een belangrijke evolutie: het V.N.V. (Vlaams Nationaal Verbond) werd officieel betrokken bij de werving van wachters. Dit leidde tot een reorganisatie en heroriëntering van de oorspronkelijke structuur. De Luftgau eiste meer manschappen, en Turcksin deed daarvoor een beroep op het V.N.V. Dat besloot dat leden van de Zwarte Brigade (Z.B.) mochten overstappen naar de bewakingseenheid, op voorwaarde dat het V.N.V. toezicht kreeg op het interne reilen en zeilen.

Zo ontstond de nieuwe formatie, bekend als de Vlaamse Fabriekswacht – een naam die de toenemende vervlaamsing, militarisering en politieke invloed van het V.N.V. weerspiegelde. Deze nieuwe formatie had een meer militair karakter, een uitgebreidere organisatie en werd aanvankelijk bevolkt door tientallen manschappen uit Vilvoorde en omgeving. De enige toelatingsvoorwaarde was lidmaatschap van het V.N.V.

🎯 Opdrachten van de Fabriekswacht

De opdracht van de Fabriekswacht en later de Vlaamse Fabriekswacht bleef inhoudelijk grotendeels gelijk: bewaking van vliegvelden, fabrieken en depots van de Luftwaffe.
Een belangrijk onderscheid was dat bij de oorspronkelijke Fabriekswacht de posten werden toegewezen door Duitse onderofficieren, terwijl bij de Vlaamse Fabriekswacht deze taken werden overgenomen door Vlaamse onderofficieren, hoewel het algemene toezicht bij de Luftwaffe bleef.

🛡 Evolutie naar Vlaamse Wachtbrigade (1943)

In 1943 werd de Vlaamse Wachtbrigade opgericht als een verdere militarisering van de Vlaamse Fabriekswacht. De formatie werd onderdeel van de Dietsche Militie – Zwarte Brigade (D.M./Z.B.), de paramilitaire arm van het V.N.V. Ze werd gekenmerkt door een veel sterkere structuur, met officiersopleiding, compagniesindeling, politiedienst, en vaste dienstroosters.

De Wachtbrigade telde vier bataljons, verspreid over veertien compagnies, en groeide tot meer dan 4.000 manschappen in 1944. Ze werd gebruikt voor bewakingsopdrachten, repressieve taken, transportbeveiliging en ondersteuning van de Luftwaffe.

Binnen de brigade functioneerden gespecialiseerde eenheden zoals de Politiedienst (militaire ordehandhaving), het Houtkommando (transportbeveiliging in de Ardennen), en de Vlaamse Pompierswacht (brandbeveiliging op vliegvelden).

🎯 Opdrachten van de Vlaamse Wachtbrigade

De Vlaamse Wachtbrigade vervulde een breed scala aan taken, die haar onderscheiden van de oorspronkelijke Fabriekswacht. Als paramilitaire formatie binnen de Dietsche Militie – Zwarte Brigade (D.M./Z.B.), groeide haar rol uit tot die van een veelzijdige operationele en politieke organisatie. De voornaamste opdrachten waren:

• ➤ Bewaking van strategische installaties van de Luftwaffe, waaronder vliegvelden, fabrieken en depots in België en Noord-Frankrijk. Dit gebeurde in shiften van 24 uur dienst en 24 uur rust.
• ➤ Begeleiding van militaire transporten, waaronder munitie- en bevoorradingstreinen. Leden waakten over het veilig transporteren van materiaal voor de Wehrmacht.
• ➤ Ordehandhaving via een eigen Politiedienst, verantwoordelijk voor de opsporing van deserteurs, het bestraffen van helers en interne tuchtmaatregelen binnen de brigade zelf.
• ➤ Assistentie bij repressieve operaties, waaronder het bewaken van gevangenen, bijstaan van de Duitse en Vlaamse autoriteiten bij arrestaties en het toezien op politieke loyaliteit.
• ➤ Actieve inzet op het terrein via het Houtkommando, dat houthoustransporten vanuit de Ardennen begeleidde en zich moest verdedigen tegen overvallen van verzetsgroepen (de Maquis).
• ➤ Brandveiligheid en interventie via de Vlaamse Pompierswacht, die vliegvelden en militaire installaties bewaakte tegen brandgevaar en instond voor snelle tussenkomst bij incidenten.
• ➤ Ideologische inzet en paradefunctie: deelname aan optochten, begrafenissen, massa-evenementen en erediensten in dienst van het V.N.V. en haar symbolische orde.

💼 Verbintenis, Dienstregeling & Loonvoorwaarden

Leden van de oorspronkelijke Fabriekswacht ondertekenden bij hun toetreding een verklaring genaamd de “Verbinding der Fabriekswacht”. Deze moreel-praktische verbintenis legde de nadruk op dienstbaarheid, discipline en loyaliteit aan de bevelstructuur van de Luftwaffe. Er werd geen eed aan Adolf Hitler afgelegd, maar wel gehoorzaamheid beloofd aan de Duitse bevelvoering. Men engageerde zich tot 48 uur bewakingsdienst per week, volgens een 24 uur op – 24 uur af systeem.

Bij de hervorming tot Vlaamse Wachtbrigade werd deze verklaring herzien. Vanaf 2 juli 1944 (Eed op de Führer) werden de leden officieel als Wehrmachtsgefolge erkend – burgerpersoneel dat onder militaire controle stond en formeel verbonden was aan de Duitse krijgsmacht.

De dienst werd uitgeoefend in een ploegensysteem: 24 uur dienst gevolgd door 24 uur rust, goed voor een totaal van 48 werkuren per week. Leden werden betaald als
gewone arbeiders met bewakingsopdrachten, verbonden via een werkcontract.

💰 Loonstructuur

De basisvergoeding bedroeg 15 frank per uur. Het maandloon varieerde tussen
2.160 en 2.500 frank, afhankelijk van graad en gezinssituatie. Er werden extra toelagen voorzien:

• ➤ Kindergeld: 225 frank/maand/kind
• ➤ Geboortepremie: 625 frank
• ➤ Ziektevergoeding en ongevallenvergoeding

De betaling verliep via de administratieve diensten van het V.N.V. Vanaf juni 1942 werd de V.N.V.-lidmaatschapsbijdrage automatisch ingehouden op de vergoeding van actieve leden.

📍 Aanwerving en Structuur

De aanwerving van manschappen voor de Fabriekswacht en later de Vlaamse Fabriekswacht verliep volledig onder toezicht van het Vlaams Nationaal Verbond (V.N.V.). De toetreding stond uitsluitend open voor leden van het V.N.V.. Zonder partijlidmaatschap was deelname uitgesloten.

De eerste lichtingen bestonden uit enkele tientallen vrijwilligers, voornamelijk afkomstig uit de regio Vilvoorde en omliggende gemeenten. Door de groeiende vraag vanuit de Luftgau werd er in 1942 werk gemaakt van een gestructureerde wervingsstrategie. In samenwerking met lokale afdelingen werden er vaste wervingskantoren ingericht in de belangrijkste steden.

Deze kantoren functioneerden niet alleen als inschrijvingspunt, maar ook als administratieve hubs voor loonverwerking, dossierbeheer en V.N.V.-ledenadministratie. Vanaf juni 1942 werd beslist dat de maandelijkse partijlidmaatschapsbijdragen van de dienstdoende leden automatisch werden afgehouden van hun vergoeding. Dit gebeurde in overleg met de afdeling Financies-Administratie van het V.N.V.

📌 Wervingsbureaus (1942–1943)

🧑‍🏫 Opleiding en Scholen

🏰 Kasteeldomein De Bock (Vilvoorde-Grimbergen)

Het Kasteeldomein De Bock, gelegen tussen Vilvoorde en Grimbergen, fungeerde als hoofdlocatie voor de vorming van kaderleden binnen de Vlaamse Wachtbrigade. Op 16 december 1942 werd hier officieel de Aspirantenschool geopend onder leiding van Opperhopman Karel Delombaerde.

De opleiding duurde drie maanden en was bedoeld voor toekomstige onderofficieren en pelotonsleiders. De eerste lichting telde 30 kandidaten. Naast fysieke drill werd ook veel aandacht besteed aan theorie, tactiek, ideologische vorming, discipline en militaire praktijkoefeningen.

📚 Docenten (lesgevers):

• ➤ Wim Grauls – Geschiedenis
• ➤ Albrecht – Politieke Geschiedenis
• ➤ Piet Finné – Algemeen Vormingsonderwijs
• ➤ De Herdt – Tactiek en bevelsstructuur

🎖️ Aspiranten en Onderofficieren

Op 6 maart 1943 startte een nieuwe lichting met 35 kandidaten. Aspirant-officieren en aspirant-onderofficieren verbleven in het domein, waar ze in kazernes waren  ondergebracht. Zij kregen eveneens bijkomende lessen van instructeurs uit de D.M./Z.B.-structuur.

Reeds actieve officieren kregen nadien heropfrissingscursussen van 2 tot 3 weken, enkele keren per jaar. Deze bestonden uit drill, bevelvoering en morele scholing. Het gemiddeld aantal deelnemers per bijscholing bedroeg ongeveer 25 man.

🏅 Onderofficierenleergang

De onderofficierenleergangen waren intensieve cursussen van meerdere weken, opgezet in samenwerking met de Luftwaffe. De eerste twee edities vonden plaats in Maldegem, terwijl latere leergangen (de derde, vierde en vijfde) georganiseerd werden in de Boudewijnkazerne te Brussel, gelegen aan de Daillyplaats.

Deze cursussen volgden de opbouw van een infanterieschool, met volledige training in het gebruik van infanteriewapens, terreinoriëntatie en commandovoering. De trainingen stonden bekend om hun harde fysieke drill en strikte discipline.

👮 Politiedienst van de Vlaamse Wachtbrigade (1943)

De Politiedienst werd opgericht in 1943 als een interne militaire politie-eenheid van de Vlaamse Wachtbrigade, onder leiding van Vaandrig Blommaert. Ze kreeg als taak om tucht, controle en veiligheid binnen de formatie te handhaven, en stond uitsluitend onder de centrale leiding van de brigade.

🎯 Opdrachten

• ➤ Opsporing van deserteurs (vaandelvluchtigen), vooral tijdens de onrust van 1944
• ➤ Detectie en ondervraging van helers en smokkelaars, ook binnen de eigen gelederen
• ➤ Bewaking van gevangenen en toezicht op het disciplinair regime

⚖️ Bevoegdheden

De Politiedienst had exclusieve gerechtelijke bevoegdheid. Kompaniechefs mochten geen eigen tuchtorganen inrichten. Enkel deze dienst had de macht om arrestaties te verrichten bij vaandelvlucht en overtredingen.

🚫 Sancties bij Vaandelvlucht

• ➤ 7 dagen verscherpt arrest
• ➤ 21 dagen verlies van contractvoordelen
• ➤ In ernstige gevallen: deportatie naar werkkampen of internering

Standplaats: Hoofdkwartier in Vilvoorde

📋 Bezetting van de Politiedienst

🌲 Houtkommando (1943–1944)

Het Houtkommando werd in de periode 1943–1944 opgericht binnen de Vlaamse Wachtbrigade als antwoord op de behoefte aan bescherming van houttransporten uit de Ardennen. Deze transporten waren bestemd voor militaire toepassingen van de Luftwaffe.

Het Houtkommando was samengesteld uit vrijwilligers van verschillende compagnies, met zowel gewone wachters als onderofficieren. De eenheid stond onder directe coördinatie van een Vlaamse ondernemer uit Willebroek, die later in 1944 bevorderd werd tot luitenant in het Duitse Lippstadt.

De bewapening bestond uit Franse Lebel-geweren, pistolen en mitrailleurs (M.G.’s). Hun opdracht bestond uit:

• ➤ Begeleiding van konvooien uit Ardense bossen
• ➤ Verdediging tegen aanvallen van partizanen (Maquis)
• ➤ Controle en veiligheid langs strategische transportroutes

Tijdens een aanval op een konvooi van de 3e compagnie Antwerpen vielen gewonden en één dode. Deze werd plechtig begraven op het ereperk van het Schoonselhof, wat diepe indruk naliet binnen de eenheid.

🚒 Vlaamse Pompiers Wacht (Flämische Feuerschutz-Wacht)

De Vlaamse Pompiers Wacht, of Flämische Feuerschutz-Wacht, werd in 1942 opgericht op initiatief van het Luftgaukommando België en Noord-Frankrijk na positieve ervaringen met Vlaamse landarbeiders op militaire vliegvelden.

De formatie werd actief op strategische installaties zoals Luftwaffe-vliegvelden en munitiedepots, waar het risico op brand groot was. Ze stonden onder direct bevel van de Fliegerhorstkommandant of plaatselijke Luftwaffe-intendant.

De leden werden lokaal gerekruteerd in landelijke regio’s en waren voornamelijk vrijwilligers zonder militaire opleiding, geselecteerd op basis van hun fysieke paraatheid en discipline. De uitrusting bestond uit:

• ➤ Brandweermateriaal (slangen, pompen, blusapparatuur)
• ➤ Lichte wapens voor zelfverdediging (pistolen)
• ➤ Uniform met eenvoudige insignes, geen gevechtseenheid

Op 1 juni 1943 telde de eenheid 700 leden, verspreid over Belgische vliegvelden. Door hun effectiviteit werden ze later structureel hervormd en geïntegreerd in het kader van de Vlaamse Wachtbrigade.

Deze hervorming zorgde voor uniforme opleiding, meer centrale aansturing en integratie in de logistieke structuur van de Luftwaffe.

🏥 Rustoorden van de Vlaamse Wachtbrigade

📍 Rustoord Zellik

Het Rustoord te Zellik werd opgericht als herstellingsoord voor genezende leden van de Vlaamse Wachtbrigade (V.W.B.). Het bood opvang aan zieke en uitgeputte miliciens, alsook aan jonge moeders na bevalling, familieleden van vermoorde wachters en bejaarde ouders. De omgeving was bosrijk en bevorderlijk voor zowel fysiek als mentaal herstel.

Deze opvang gold voor een verblijf van maximaal 14 dagen, volledig kosteloos voor de betrokkenen. De vervoerskosten tot 15 frank werden eveneens terugbetaald. De inrichting werd volledig bemand door Vlaams personeel en omvatte zowel medische verzorging als pastorale begeleiding.

📍 Rustoord te Stabroek – Villa Hoogboom (“Heidelucht”)

Een tweede, officieel rustoord van de V.W.B. bevond zich te Stabroek, op het domein “Heidelucht”, een kleine villa met park en hof van ongeveer 7 hectare. Dit rustoord werd ingericht in februari 1944 en stond onder leiding van mevrouw Turcksin. De opening werd plechtig ingeleid door kaderleden van de V.W.B.

🧑‍⚕️ Bezetting en interne structuur

• ➤ Brigadeleider: Hendrik Turcksin
• ➤ Stafoverste: Kommandant Bert Meuris
• ➤ Kompanen: Muys en Antonis
• ➤ Propagandareferent: Jan Stalmans
• ➤ Stafwachtmeester Voorzorg: Dirk Paesbrugge
• ➤ Sociale Assistentie: Agnes De Wolf

⚔️ Vlaamse Fabriekswacht en Dietsche Militie – Zwarte Brigade (D.M./Z.B.)

Reeds vanaf het voorjaar van 1942 werd de Vlaamse Fabriekswacht (V.F.W.) door het
V.N.V. gepositioneerd als verlengstuk van de Dietsche Militie – Zwarte Brigade (D.M./Z.B.). De formatie fungeerde als een paramilitair instrument dat werd ingezet voor ordehandhaving, logistiek toezicht en bewakingsopdrachten, onder toezicht van de Luftwaffe.

In het dienstbulletin van april 1942 riep het V.N.V. zijn leden expliciet op tot toetreding. Daarbij sprak men van een “taak van Dietse weerbaarheid” en een “morele plicht tegenover Volk en Leider.” De oproep was niet vrijblijvend, maar kaderde in een bredere ideologische mobilisatiecampagne.

De samenwerking tussen V.F.W. en D.M./Z.B. kreeg een meer structurele vorm vanaf 1943 bij de oprichting van de Vlaamse Wachtbrigade, waarin de V.F.W. werd opgenomen. Daarmee werd de Fabriekswacht een kerncomponent van de nationaalsocialistische militiestructuur in Vlaanderen.